TEMMUZAGUSTOS2023
Zekeriya Şimşek
Kızlarağası Hanı’nın Öyküsü
Kızlarağası Hanı’nın Öyküsü
İzmirlilerin buluşma mekânlarından Kızlarağası Hanı, bir Afrikalının dahası bir Afro-Türk’ün İzmir’e hediyesidir dersem inanır mısınız?
Evet, gerçek budur! Kemeraltı’nda Hisar Camii yanındaki Kızlarağası Hanı’nın ana giriş kapısının (Hisar Camii tarafı) üzerinde bulunan kitabede 1744’de Dârüssaâde Ağası (Osmanlı Haremi kızlar ağası) Hacı Beşir Ağa (1675?-1746) tarafından inşa ettirildiği bilgisi yer alır. Peki, kimdir Hacı Beşir Ağa?
Küçük yaşta zenci köle olarak İstanbul’a getirilen ve Dârüssaâde Ağası Yapraksız Ali Ağa’nın yanında yetişen Beşir; zamanla padişah musahipliğine yükselir ve 1705’te saray hazinedarı olur. 1713’te zamanın Dârüssaâde Ağası Süleyman Ağa ile birlikte önce Kıbrıs’ta, sonra da Mısır’da ikamete mecbur edilir. Buradan şeyhülharemlik makamına tayin edilerek Hicaz’a gönderilir. 1717’de yeniden İstanbul’a döner, Dârüssaâde Ağası’dır artık. On üç yılı III. Ahmed, on altı yılı I. Mahmud döneminde olmak üzere toplam yirmi dokuz yıl harem ağalığı görevinde bulunan Beşir Ağa’nın türbesi Eyüp’tedir. Osmanlı Devleti tarihinde en uzun süre Darüssaade Ağalığı görevi yürüten Hacı Beşir Ağa; 18. yüzyıl, Osmanlı devlet hayatında iz bırakmış bir şahsiyettir kısaca. Osmanlı Devleti’nde hareme alınan siyahî hadım ağalarının kökenleri kesin olarak bilinmemekle birlikte Afrika ülkelerinden köle tüccarları tarafından köle pazarlarında satılmak üzere küçük yaşlarda kaçırıldıkları veya ailelerinden satın alındıkları bilinmektedir. Bornu, Sudan, Darfur, Habeş’den toplanan köleler, Arabistan üzerinden Anadolu’ya ve İstanbul’a getirilirdi. Beşir Ağa’nın da hangi tarihte ve hangi ülkede dünyaya geldiğine dair kesin bilgi yoktur.
17. yüzyıldan itibaren Akdeniz ticaretinde önemi gittikçe artan bir liman şehri olan İzmir, 18. yüzyıldan itibaren kapitülasyonlar sonrası Avrupalı tüccarların şehre yerleşmeleriyle hızla gelişmiş ve uluslararası ticarette önem kazanmıştır. O dönem eseri olan Kızlarağası Hanı’nın iki yanında Çuha ve Cevahir bedestenleri bulunmakta; iki katlı olup ortasında geniş bir avlu ile 71 dükkân ve 18 mahzen yer almaktadır. Hanın önünde bulunan çeşme hayratı, Kızlarağası Hanı’na dâhil olmayıp 1675 tarihlidir.